Two daring report cards on our political leaders, an old one by Swarnim Wagle (Nation Weekly, 23 May 2004), a good friend of mine and also, if the new generation of Sajha aren't aware, arguably one of the most influential and the most popular Sajhaites of yesteryears, and a new report card by Sarojraj Adhikary (Nepal Weekly, 23 May 2007), for your reading pleasure.

(1) Nation Vol. 1 No. 5 (23 May 2004)
LEADERS CLASSIFIED
Swarnim Wagle
- http://www.thdl.org/texts/reprints/nation/Nation_005.pdf


(2) Nepal National Weekly, Sunday, 14 Jan, 2007 (पौष ३० २०६३)
यस्ता छन् हाम्रा "भाग्य विधाताहरू"
सरोजराज अधिकारी
- http://www.kantipuronline.com/Nepal/aabaran.php



************* ***************

Nation Vol. 1 No. 5
23 May 2004

LEADERS CLASSIFIED
Swarnim Wagle

[ Public intellectuals with formidable mass support, charismatic and incorruptible: these are the progressives who are as much at ease in the fishing villages of Saptari as when sharing lobster meals with statesmen in Oslo. This league of leaders, epitomized by BP Koirala, could have included more. The leaders who come close are Madan Bandari, Subarna Shumsher and Ganeshman Singh. ]


Whoever the new Prime Minister, the rot in governance appears so grim that any immediate difference in quality will be marginal. But that’s less of a point. A larger issue today is about creating and nurturing real people’s rule in a peaceful Nepal; ensuring that ordinary folks from Rautahat and Dadeldhura get to rise, fall or stagnate in public life, and govern only with the mandate of those being governed. This is how it was supposed to be since 1952, when Matrika Koirala, born intoprivilege, but not nobility, became the Prime Minister. Although the idea of thrusting leadership upon men (rarely women) by the accident of birth is dated, there has still not been a conclusive resolution of this issue in Nepal. Benignly interpreted, events in 1990 and after, including the recent five-party posturing, have been about getting closer to such a resolution. How, then, are our“people’s rulers?” What are their defining characteristics? Can this stock teach anything useful to future leadership? Or, are we doomed like the Nepali proverb: joon jogi aaye pani kanai chireko (all fakirs have their ears pierced)? Here’s a citizen’s report card:

Grade C (4 out of 10): Leaders in this grade were in office, but never really in power. Their authority was derived from the Palace, which has run the kingdom for 40 of the past 54 years. Type I—Matrika Koirala, Tanka Acharya, Kirti Nidhi Bista, Lokendra Bahadur Chand—were decent people. But they were picked for being weak and loyal, to maintain the status quo, which they did to the best of their ability under their patron’s shadow. The Type II—Tulsi Giri, Surya Bahadur Thapa, Marichman Shrestha—were stronger, but less honest. Zealous in their pursuit of protecting their regime at any cost, they compromised on principles and dived deep into the murky waters of realpolitik. How would the unsullied Giris and the Thapas of the 1950s have evolved if they hadn’t joined the Panchayat? The problem in politics is we can rarely resort to counterfactual logic.

Grades B (6 out of 10): These leaders resent the Palace’s hold on to absolute power, and have fought to transfer sovereignty from the crown to the people. Better democrats in theory than in practice, they nonetheless fight elections, mingle with the masses, and claim to represent their interests best. While they erred gravely when they had their chance in the 90s, their badge of honor remains their willingness to subject themselves to constant voter scrutiny and battering. As the King’s experiments of the past two years showed, the technically competent or the morally upright can be handpicked, but without a popular base to land on, they are like hot air balloons at the mercy of the slightest gust of wind. Type I leaders of Grade B had integrity and intellect, and they compensated their lack of mass-appeal with strength of character. Manmohan Adhikari and Krishna Prasad Bhattarai belonged to this group. Ramchandra Poudel would like to be an heir of this pedigree. Notwithstanding a series of misjudgments that his peers say has cost him credibility, there used to be a time when Taranath Ranabhatt was also one of them. With limited support among cadres though, the elevation of Type I to the top is always conditional on their shaky dependence on the Type II and the Type III. This is where it gets dodgy. The Type II are people like Sher Bahadur Deuba and Madhav Nepal who c o m m a n d popular constituencies, are educated and exposed to the o u t s i d e world—but are ultimately mediocre in the art of wholesome leadership. Kunwar Indrajit Singh would have belonged to this group, and so does Pashupati SJB Rana. The Type III, strong and resolute, too, lead constituencies that are forces to be reckoned with, but they are less worldly—a handicap if and when they actually make it to the top. Also vulnerable to venal, damaging blunders, Type B-III is best resembled by Girija Prasad Koirala. Possibly, Bamdev Gautam and Khadga Oli are lesser approximates.

Grade F (2 out of 10). This is a depressing wasteland. Populated by the occasionally brilliant, leaders here are voluntary exiles in cloud-cuckoo-lands. They sulk all the time, and relish being counter productive. At the better end of this grade are assorted Puritans like Shailaja Acharya, Mohan Bikram Singh, and Rajeshwore Devkota whose outbursts are fun to watch, but practically worthless. On the left end of the spectrum are the violent types like Pushpa Kamal Dahal. They evoke anger and despair in people who would like to see them do better.

Grade A (8 out of 10). Public intellectuals with formidable mass support, charismatic and incorruptible, these are the progressives who are as much at ease in the fishing villages of Saptari as when sharing lobster meals with statesmen in Oslo. Epitomized by Bishweshor Prasad Koirala, Madan Bhandari could very well have made it if death hadn’t intervened. Subarna Shumsher and Ganeshman Singh almost make it to this league, the latter for his courage and sheer sense of purpose. Miracles rarely happen—emergence of national saviors in shining armor breezing through Putali Sadak isas illusory as the sighting of the Yeti. But we can create systems that help today’s student leaders, who in all likelihood will grow to occupy major public offices tomorrow, become more effective players. Largely non-Kathmandu males from caste, as well as ethnic, middle-income groups, educated in public colleges, these young leaders already resemble their Grade B siblings. Our civil society’s hope and duty are to help them graduate from Grade B to Grade A, nudge them through sustained pressure to avoid unlawful trappings of public office like corruption and patronage. This stain avoided, there are many good elements they could pick from each of our past leaders. Like dining table etiquette and good reading habits, some worldliness can always be acquired. What seldom works, however, is the edict: “Thou Shalt Behave Better.” Our new leaders will thus need the integrity to design party rules, constitutional limits, and legal codes for institutional checkand- balance to self-police their errant discretions. The Bhaktapur leader Narayan Man Bijukchhe once remarked after seeing idealists of the 80s easily turn corrupt in the 90s: “We used to be honest, but it seems, that was only because we didn’t have opportunities to be dishonest.” Let us not hope that today’s grandkid politicos will be better than their grandpas. Let us—the clichéd civil society—help ensure they are.

************** ******************

यस्ता छन् हाम्रा "भाग्य विधाताहरू"
सरोजराज अधिकारी


[ नयाँ नेपालका निर्माताहरुप्रति आश्वस्त हुन त सकिन्छ तर पूर्ण रुपमा विश्वस्त हुन भने सकिँदैन ]


माघ १ गते सोमबार अन्तरमि संविधान जारी हुनासाथ मुलुक अन्तरमि अवस्थामा प्रवेश गर्नेछ, जसबाट नयाँ नेपाल निर्माणको प्रक्रिया विधिवत् रूपमा अगाडि बढ्ने विश्वास गरएिको छ । राज्य संरचना परविर्तनका लागि आठ राजनीतिक दलको नेतृत्व र जनताको अभूतपूर्व सहभागितामा सम्पन्न जनआन्दोलन-२ को 'म्यान्डेट' अनुरूप विद्रोही माओवादीसमेत राज्य सञ्चालन र पुनःसंरचनाका लागि अन्तरमि व्यवस्थामा सहभागी हुनासाथ नयाँ नेपाल निर्माणको जग खन्ने कामको थालनी हुने आशा राखिएको छ ।

(contd)

हरेक राजनीतिक परविर्तनसँगै जनतामा बेग्लै किसिमको उत्साहको सञ्चार हुने गरेको छ । परविर्तनकै लागि उनीहरूले आफ्नो जीवनसमेत उत्सर्ग गर्दै आएका छन् । तर, राजनीतिक नेतृत्वले बारम्बार पाएका अवसरहरूलाई सदुपयोग गर्न सकेन । जनचाहना पूरा गर्ने मामलामा खरो उत्रन सकेन ।

जनता नारामा होइन, व्यवहारमा परविर्तन चाहन्छन् । प्रजातन्त्रका नाममा विगतका १४ वर्षमा धेरै 'म्यानुपुलेसन' भयो । राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक सबै पक्षमा भ्रष्ट संस् कृतिको बीजारोपण भयो । अहिलेको एक्काइसौँ शताब्दीका जनता यस तथ्यबाट अनभिज्ञ छैनन् । 'सार्वभौमसत्ता जनतामा' भन्ने वाक्यांशको स् पष्ट अर्थ बुझ्न सक्ने भइसकेका छन् । तानाशाहका स्वरूपहरू चिन्ने भइसकेका छन् । त्यसैले प्रजातन्त्रको आवरण भिरेर आउने तानाशाहका नयाँ संस्करणहरूलाई कदापि सहने छैनन् ।

जनताले चाहेको राजनीतिक विकास र परविर्तन मात्र होइन- आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक रूपान्तरण हो । अहिलेको युवापङ्क्ति नेतृत्वलाई समेत उछिनेर अगाडि जाने साहस गर्न सक्छ । नेतृत्वलाई नै दिशानिर्देश गर्न सक्ने क्षमता राख्छ । पछिल्लो आन्दोलनमा देखिएको जनउभार फगत भीड होइन, राजनीतिक रूपले सचेत नागरकिहरूको विशाल समूह हो । सङ्कुचित विचार, सिद्धान्त र नेतृत्वको आश्वासनमा परेर तिनीहरूको स्वार्थपूर्तिको माध्यम बन्न आजका जनता तयार छैनन् । त्यसैले आफ्नो मानसिकतामा व्यापक परविर्तन गर्न नसक्ने नेतृत्वले यो जनाकाङ्क्षा थेग्न सक्छु भन्ठान्नु ऐतिहासिक भूल मात्र हुनेछ । नयाँ नेपाल निर्माणको नारा दिने नेतृत्वले पहिले आफूमा एउटा स्पष्ट विचारको निर्माण गर्नु जरुरी छ । आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक र सामाजिक रूपान्तरणका चर्का कुरा गर्नेहरूले पहिले आफूलाई रूपान्तरण गर्नु जरुरी छ ।

जसले जे भने पनि अब बन्ने अन्तरमि व्यवस्थाको जगमा उभ्याइने नयाँ नेपाल निर्माणको अभिभारा लोकतान्त्रिक आन्दोलनलाई यस उँचाइसम्म पुर्‍याउने यिनै लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्थाका पक्षपाती आठ दलले बोकेका छन् । त्यस अभियानको नेतृत्वकर्ता पनि तिनै दलहरूका नेता हुन् । तर, कस् ता छन् त हामी नेपालीका यी 'भाग्य विधाताहरू' ? के यिनीहरू वास्तवमै नयाँ नेपाल निर्माण गर्ने ल्याकत राख्छन् ? विभिन्न राजनीतिक विश्लेषक, राजनीतिक दलका नेता र परविारका सदस्यहरू हाम्रा 'भाग्य विधाताहरू' का बारेमा फरकफरक धारणा राख्दछन् ।


गिरिजाप्रसाद कोइराला

छ दशक लामो राजनीतिक इतिहास बोकेका गिरजिाप्रसाद कोइराला विगत एक दशकभन्दा बढी समयदेखि नेपाली काङ्ग्रेसका सभापति छन् । दलगत नेतृत्व मात्र होइन, ०६३ वैशाख १४ गते पाँचौँपटक प्रधानमन्त्री बनेका कोइराला नेपालको राजनीतिक इतिहासमै जङ् गबहादुर राणापछि सबैभन्दा बढी समय मुलुकको राज्यसत्ता सञ्चालनको नेतृत्व गर्ने एक मात्र व्यक्तित्व हुन् । हम्मेसी आफ्नो अडानमा विचलित नहुनु उनको प्रमुख विशेषता हो । पछाडि फर्केर हेर्ने आवश्यकता पनि महसुस गर्दैनन् उनी । जे बित्यो, सो बित्यो भन्ने धारणा राख्छन् उनी ।

शरीरले लत्तो छाड्दै गए पनि मिजासमा शीताङ्ग छैनन् कोइराला । मङ्सिर ५ गतेको शान्ति सम्झौताका बेला लोकतन्त्रलाई स्थायी बनाउनु नै आफ्नो महत्त्वाकाङ्क्षा भएको बताउने कोइराला कुनै समय आफ्ना विरोधीको छायासमेत हेर्न तयार हुंँदैनथे । यतिबेला उनी केही परविर्तित भएका छन् र पारस्परकि सहयोगका आधारमा मुलुकलाई अग्रगमनतर्फ लैजान प्रयत्नरत छन् । आलोचकहरूले यथास्थितिवादी भने पनि आफ्नो अडानमा कायम रहनु र अरूलाई पनि त्यसमा सहमत गराउनु उनको खुबी हो । यसमा उनको राजनीतिक इतिहास र उमेरले निकै साथ दिएको छ ।

समकालीन राजनीतिमा भारत, अमेरकिा र दरबारसमेतको दबाबलाई थेग्न सक्ने कोही नेता छ भने ती कोइराला नै हुन् । शायद त्यही कारण हुनुपर्छ, माओवादीले समेत कोइरालालाई अन्तरमि सरकारको सर्वसम्मत प्रधानमन्त्री स्वीकार गर्ने भएका छन् । विरोधीहरूले शान्ति प्रक्रियामा ढिलाइ भएको आरोप लगाए पनि तीव्र गतिमा भएको अहिलेकोे राजनीतिक विकासक्रम कोइरालाकै कारण सम्भव भएको हो । प्रतिक्रियावादी शक्तिको सुषुप्त चलखेल र विदेशी दबाबसँग जुद्धै राजनीतिक घटनाक्रमलाई यहाँसम्म ल्याइपुर्‍याउनमा कोइरालाले लिएको अडानलाई कदापि नजरअन्दाज गर्न सकिँदैन ।

विश्व परविेश, शक्ति सन्तुलन, राज्य सञ्चालनका नीति र नियमहरू, विकास योजना, जनताको महत्त्वाकाङ्क्षा आदिका बारेमा सदैव अनभिज्ञ रहनु कोइरालाको प्रमुख कमजोरी हो । योजनाबद्ध ढङ्गले चल्न सिक्नुपर्ने आवश्यकता पनि कहिल्यै ठानेनन् उनले । नेपाली काङ्ग्रेसमा कोइराला परविारको मात्र वर्चस्व रहनुपर्ने मानसिकता राख्ने उनमा सत्तामा अरूलाई नसहने अधिनायकवादी सोच पनि हावी छ, चाहे ती आफ्नै पार्टीका किन नहुन् । नेपाली काङ्ग्रेसका संस्थापक नेता कृष्णप्रसाद भट्टराई र युवा पुस् ताका नेता शेरबहादुर देउवा उनको यही नीतिको शिकार भएका भुक्तभोगी हुन् । सम्भवतः उनको यही सोचका कारण नेपाली काङ्ग्रेस उनको नेतृत्वकालमा इतिहासमै पहिलोपटक विधिवत् विभाजित भयो । त्यसैले काङ्ग्रेसीहरू नै भन्छन्, मुलुकमा गणतन्त्र नै स्थापना भए पनि कोइराला रहँदासम्म काङ् ग्रेसभित्र प्रजातन्त्रसम्म पनि महसुस गर्न सकिँदैन ।

कुनै समय साथीभाइमाझ ठट्टा गर्न रुचाउने कोइराला यतिबेला भने निकै आत्मगत भएका छन् । परविारकै सदस्यसँग पनि पहिलेजस्तो धक फुकाएर बात मार्दैनन् उनी । धेरै 'रजिर्भ' भएका छन् । गर्नुपर्ने काम धेरै र समय थोरै भएका कारण उनको गम्भीरता गहिरँिदै गएको बताइन्छ ।

प्रचण्ड

विघटनको नजिकनजिक पुगेजस्तो लाग्ने घटनाक्रमलाई फेर िनयाँ ढङ्गले उठान गर्नसक्ने क्षमता राख्ने एक मात्र नेता हुन्, माओवादी अध्यक्ष प्रचण्ड । समय र पार्टीका चुनौती बुझ्ने, त्यससँग बाझिएका नीति फेर्ने र त्यसका लागि जस्तोसुकै जोखिम उठाउन पनि तयार रहने, उनको प्रमुख विशेषताभित्र पर्छ । आवरणमा कडा लाग्ने उनका अन्तरकुन्तरमा लुकेर रहेका केही तुषलाई पर्दा हालिदिने हो भने अत्यन्त क्षमाशील पनि छन् उनी । एक समय कटुतापूर्ण अवस्थामा पुगेको बाबुराम भट्टराई र रामबहादुर थापा बादलसँगको सम्बन्धलाई सहजतामा बदलेर सँगै अघि बढ्नु उनको क्षमाशील व्यक्तित्वको प्रमाण हो ।

विश्व मानचित्रमा रहेका धेरै देशमा साम्यवादका पर्खाल ढलिरहँदा नेपालमा 'जनयुद्ध' को जग हाल्ने प्रचण्ड कहिल्यैै हतास हुँदैनन् । जस् तै, विषम परििस्थतिसँग जुध्ने ल्याकत राख्छन् उनी । कसैसँग पनि कुनै प्रकारका असहमति, अन्तरविरोधलाई लामो समय राखिरहन चाहँदैनन् उनी । सम्भव भएसम्म चाँडो त्यसको निरूपणमा लागिहाल्छन् । १० वर्षको छोटो अवधिमै उनको नेतृत्वमा शुरू भएको 'जनयुद्ध' यस स्थितिसम्म आइपुग्नुमा यी कुराहरूले आधार प्रदान गरेका छन् । यसमा उनलाई गर्व पनि छ । प्रचण्ड नभइदिएको भए ? यो प्रश्नको उत्तरमा उनले सहजताका साथ बारम्बार भनेका छन्, "विद्रोहको गति यस अनुपातमा हुने थिएन । यही उपलब्धि हासिल गर्न १०-२० वर्ष थप समय लाग्न सक्थ्यो । नेतृत्वले आन्दोलनको गतिमा धेरै प्रभाव पार्छ ।"

विद्रोहको उठान मात्र होइन, व्यवस्थापन क्षमतामा पनि उनको कुशलता प्रदर्शित भएको छ । नेपाल मात्र होइन, विश्व राजनीतिक मञ्चमा समेत आफू र आफ्नो पार्टीको छवि एक इन्च पनि तल पर्न नदिई शान्तिपूर्ण राजनीतिमा अवतरण गराउन सक्नु चानचुने कुरा होइन । त्यसमाथि यसलाई त्यही गतिमा अघि बढाएर लैजान सक्नुमा उनको खुबी झल्किन्छ । एउटा कम्युनिष्ट पार्टीको नेताका रूपमा मुलुकको राष्ट्रपति हुनु उनको महत्त्वाकाङ्क्षा हो, यसका लागि धेरै प्रकारका जोखिम मोल्न पनि तयार छन् उनी । विद्रोही नेताका रूपमा अत्यन्त सफल उनी राज्यकै नेता बन्ने ल्याकत राख्छन्/राख्दैनन्, त्यसको परीक्षण हुन भने बाँकी नै छ ।


माधवकुमार नेपाल

प्रधानमन्त्रीको कुर्सीको लोभ नराखेका भए समकालीन राजनीतिका अत्यन्त इमानदार नेता मानिने थिए, नेकपा -एमाले) का महासचिव माधवकुमार नेपाल । राजाले खोलेको प्रधानमन्त्री पदको विज्ञापनमा आवेदन हाल्नु सम्भवतः उनको जीवनकै ठूलो भूल थियो । त्यही लोभले उनलाई आफ्नो पार्टीको विचार, सिद्धान्त र लक्ष्यसमेत बिर्साइदियो । शायद उनी स् वयम्ले आफ्नो त्यस गल्तीप्रति हजारचोटि आत्मभत्र्सना गरे होलान् ।

भीडको दबाबमा बहकिएर निर्णय गर्ने भएकाले उनी अडानमा विचलित भइरहन्छन् । त्यही कारण उनको बोली पनि कहिल्यै ठेगानमा हुँदैन । कुनै प्रकारको जोखिम उठाउन नचाहने उनी नेताभन्दा पनि कुशल राजनीतिक व्यवस्थापक मानिन्छन् । विगत १३ वर्षदेखि निरन्तर एमालेको महासचिव पदमा टिक्न सफल हुनु यसको प्रमाण हो । तर, मदन भण्डारीले उँचाइमा पुर्‍याइदिएको पार्टीको लोकपि्रयता कायम राख्न भने उनले सकेनन् । भण्डारीको जनताको बहुदलीय जनवादलाई न सही ढङ्गले पक्रन सके, न त समयसापेक्ष नयाँ विचार नै दिनसके उनले । उनको नेतृत्वमा पार्टी कहिल्यै एकीकृत रूपमा पनि रहेन । कहिले गुट त कहिले बेग्लै पार्टीका रूपमा विभाजित भयो । फुटेर जानेलाई दण्ड दिनुपर्छ भन्ने उनको मानसिकताकै कारण पुनः एकीकरणपछि आर्जन गर्नुपर्ने शक्तिबाट समेत पार्टीलाई वञ्चित तुल्याए । अहिले पनि मालेबाट गएकाहरूले एमालेभित्र आफूलाई असुरक्षित महसुस गररिहेका छन् ।

यतिबेला 'क्रस रोड' मा छन् नेपाल । भण्डारीले जसरी जोखिम उठाएर मनमोहन अधिकारीलाई पार्टी अध्यक्ष बनाई वाम एकताको प्रारम्भ गरेका थिए, त्यस्तै हिम्मत देखाउनका लागि नेपालसँग अवसर र अनुकूलता दुवै छ । साना वाम पार्टी मात्र होइन, माओवादीसमेतलाई समेट्ने जोखिम उठाउन र त्याग गर्न सकेमा निश्चित रूपमा उनको महानता झल्कने छ, जुन उनी स्वयम्को महत्त्वाकाङ्क्षाको एउटा पाटो हो । समयको यस मागमा उनी कत्तिको खरो उत्रन्छन्, त्यो हेर्न भने बाँकी छ ।

शेरबहादुर देउवा

उमेर र राजनीतिक सङ्घर्षका आधारमा आफ्ना समकालीनहरूभन्दा बढी अवसर पाउने नेता हुन्, नेपाली काङ्ग्रेस -प्रजातान्त्रिक) का सभापति शेरबहादुर देउवा । उनमा अवसर अनुसार राजनीतिको प्रयोग गर्नसक्ने गुण छ । यसै गुणका कारण राजाबाट प्रधानमन्त्री मनोनीत भएपछि उनले एमालेलाई साथ लिएर गठबन्धन सरकारको निर्माण गरे । तर, अवसरहरूको समुचित सदुपयोग गर्न भने उनी सधँै पछाडि परे । राणाकालीन र दरबारयिा षड्यन्त्रबाहेक सबैभन्दा बढी उनकै कार्यकालमा सत्ताका लागि अत्यन्त धेरै अराजनीतिक र बाहुबली कार्यहरू भए । जनस्तरबाट उठेका नेताहरूमा सबैभन्दा बढी अपजशहरूको भारी देउवाकै थाप्लोमा परेको छ । त्यसैगरी, नेपाली राजनीतिमा आफ्नो स्थायी 'सेयर' रहेको ठान्नेहरूबाट सबैभन्दा बढी प्रयोग भएका नेता पनि हुन् उनी ।

कहिल्यै नचेत्ने, समय नचिन्ने र सम्झौतावादी चरत्रिका देउवाले जे थाले त्यही बिग्रेर गएको छ । एकपटक असक्षम भनेर घोर भत्र्सना गर्दै हुर्‍याइएको तथ्य चटक्क बिर्सेर दोस्रोपटक पनि 'गोर्खाली राजाले न्याय दिन्छन् भन्ने साँचो रहेछ' भन्दै राजा ज्ञानेन्द्रको थाङ्नामा सुत्न जानु उनको जीवनकालको प्रमुख भूल हो । आफ्नो यस 'अपजसे कर्म' प्रति उनी यदाकदा आफैँलाई धिक्कार्छन् । यतिबेला एकीकृत काङ्ग्रेसकोे सभापति हुनु उनको प्रमुख महत्त्वाकाङ्क्षा देखिन्छ । त्यसका लागि प्रयत्नरत पनि छन् देउवा । शक्ति राष्ट्रहरूले पनि उनको यस महत्त्वाकाङ्क्षालाई उक्साउँदै आएका छन् । धेरैजसो राष्ट्रिय/अन्तर्राष्ट्रिय शक्तिहरूले आफूबाहेक अरू कसैलाई नपत्याउने हुँदा गिरजिाबाबुको शेषपछि प्रधानमन्त्री त यसै पनि आफू नै भइहाल्नेमा उनी ढुक्क छन् ।

अमिक शेरचन

सोझा नेताका रूपमा चिनिन्छन्, जनमोर्चा नेपालका अध्यक्ष अमिक शेरचन । राजनीतिक र कूटनीतिक खेल उनको बसबाहिरको कुरा हो । नगरेर होइन, नजानेर उनी राजनीतिक छलछामभन्दा बाहिर देखिन्छन् । त्यसैले पनि तीन टुक्रामा विभाजित जनमोर्चाको एउटा समूहको अध्यक्षमा मात्र सीमित भएको छ उनको नेतृत्व । पछिल्लो समय उनी माओवादीपरस्  त र माओवादीमै समाहित हुन आतुर भएको उनकै कार्यकर्ता बताउँछन् । मुलुक अन्तरमि अवस्थामा प्रवेश गर्नासाथ सम्भवतः उनी पनि माओवादीमा प्रवेश गर्नेछन् । कम्युनिष्ट आन्दोलनका क्रममा कुनै समय वर्तमान माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डलाई साथ दिएका उनी अहिले उनकै हात समातेर अघि बढ्न प्रयत्नरत छन् । उनमा वैचारकि प्रस्टता र निश्चित योजना नहुनु नै यसपछाडिको कारण हो । माओवादीकै सद्भावमा अहिलेजस् तै गरी अन्तरमि मन्त्रिपरष्िाद्मा पनि रहिरहनु उनको वर्तमानको राजनीतिक अभीष्ट हो ।

नारायणमान विजुक्छे

सानो भूगोलमा नै सीमित सही विकासशील नेताका रूपमा चिनिन्छन्, नेपाल मजदुर किसान पार्टीका अध्यक्ष नारायणमान विजुक्छे अर्थात् कमरेड रोहित । भक्तपुरमा उनको नेतृत्वमा भएको विकास नमूना पछ्याउन लायक छ । राजनीतिक रूपमा भने सानो चित्त प्रदर्शन गर्नु र बदलाको भावनाले काम गर्नु उनको कमजोरी हो । आफ्ना धेरै नेता, कार्यकर्ता लगिदिएका कारण खासगरी नेकपा -एमाले) प्रति कहिल्यै सकारात्मक हुन सकेनन् उनी । नेपाली राजनीतिमा उनको प्रमुख शत्रु कोही छ भने त्यो एमाले नै हो । प्रधानमन्त्रीविरुद्ध संसद्मा मतदान भइरहँदा ट्राफिक जाममा फस्ने, तीन घण्टाअघि मात्र जानकारी दिएको भन्दै माओवादीसँग भएको मङ्सिर ५ गतेको ऐतिहासिक शान्ति सम्झौतामा अनुपस्थित हुनेजस्ता चरत्रिका कारण उनको राजनीतिक छवि अस्पष्ट लाग्छ । सानो स्वरूपमै सही, राष्ट्रिय राजनीतिमा आफूलाई कहीँ न कहीँ, कुनै न कुनै रूपमा उभ्याइराख्नु उनको महत्त्वाकाङ्क्षा देखिन्छ ।

आनन्दीदेवी सिंह

नेपाल सद्भावना पार्टी -आनन्दीदेवी) को आलङ्कारकि अध्यक्ष हुन्, आनन्दीदेवी सिंह । नेपाल सद्भावना पार्टीको स्थापना र विकासमा स् व गजेन्द्रनारायण सिंह अर्थात् गज्जुबाबुले पुर्‍याएको योगदानको मूल्याङ् कनस् वरूप ०५९ चैतमा विभाजित भई सद्भावना -आनन्दीदेवी) गठन गर्दा बहुमत नेता, कार्यकर्ताले उनकै ७५ वषर्ीया धर्मपत्नी आनन्दीदेवी सिंहलाई अध्यक्ष पदमा विराजमान गराएका हुन् । फलस्वरूप पार्टीसमेत उनको नामबाट चिनिन्छ । तर, आठ दलबीचको छलफल, बैठकमा प्रतिनिधित्व होस् वा सार्वजनिक गरनिे निर्णयहरूमा हस्ताक्षर गर्नेलगायतका काम हुन्, दोस्रो नेताका हैसियतमा पार्टीभित्रको सामूहिक सहमतिका आधारमा उपाध्यक्ष भरतविमल यादवले गर्छन् । ०४७ सालमा पार्टी स् थापनासँगै जिल्ला वन अधिकृतको जागिर छाडेर गज्जुबाबुसँग सहयात्रा गर्न आइपुगेका यादव बौद्धिक नेताका रूपमा चिनिन्छन् । अहिले तराईका विभिन्न ठाउँमा भएका हिंसात्मक विरोध प्रदर्शनका कारण सद्भावना विवादमा तानिएको छ । आफ्नै सहमतिका विरुद्ध अन्तरमि संविधानप्रति आपत्ति जनाउँदै शुरू गरेको विरोध प्रदर्शनका कारण सद्भावना

-आनन्दीदेवी) माथि नैतिकताको प्रश्नसमेत तेर्सिएको छ । पार्टीलाई साम्प्रदायिक सोचबाट मुक्त गर्न नसकेको आरोप त सद्भावना -आनन्दीदेवी) को नेतृत्वले शुरूदेखि नै खेप्दै आएको छ । त्यस सोचबाट मुक्त गरेर पार्टीलाई राष्ट्रिय राजनीतिको मूलधारमा ल्याई बेग्लै शक्तिका रूपमा खडा गर्नु सद्भावना नेतृत्वको मूल चुनौती हो ।

सीपी मैनाली

अमिवाजस्तो टुक्रिँदै, चुँडिँदै गए पनि सदैव जीवन्त रहन सक्नु संयुक्त वाममोर्चाका अध्यक्ष सीपी मैनाली अर्थात् चन्द्रप्रकाश मैनालीको विशेषता हो । कुनै समय शक्तिशाली अवस्थामा रहेको पार्टी नेकपा -माले) को नेतृत्व गरसिकेका मैनालीले आफ्नो त्यो क्षमता कायम राख्न भने सकेनन् । बौद्धिक र चिन्तनशील व्यक्ति भएर पनि केही अहंकार र केही राजनीतिक अस्पष्टताका कारण उनको राजनीतिक छवि निरन्तर खिइँदै गएको छ । संयुक्त वाममोर्चाको नेतृत्व गररिहँदा आफ्नै पार्टी नेकपा -माले) विभाजित हुनु उनका लागि थप विडम्बना बन्न पुगेको छ । यसले थुप्रै साना वाम पार्टी तथा वाम व्यक्तित्वहरू समेटेर छुट्टै वामशक्तिको नेतृत्वमा रहिरहने उनको महत्त्वाकाङ् क्षालाई समेत तुहाइदिएको छ । यसले उनीसामु झनै चुनौतीहरू थपिदिएको छ ।
___________________