बौद्धिक शहरका गरीब माग्नेहरू

http://www.nepalirachana.com/ReadArticle.asp?ArticleID=609

श्रीओम श्रेष्ठ 'रोदन'

आँखालाई एकसरो चारैतिर घुमाउँछु । के छ त्यस्तो जवर्जस्ती आकर्षणा यो देशको । चुम्बकले फलामलाई तानेजस्तै तान्ने र समातेपछि छोड्दै नछोड्ने ! अमेरिका भनेपछि किन हुरुक्क हुन्छन् मान्छेहरू ? कुरो नेपालीको मात्र होइन । अमेरिका जान पाइन्छ भने जसले पनि जस्तोसुकै शर्त मान्न तयार हुन्छन् रे । तीनै महिनाको भिसा लगाउनको लागि वा लागिसकेकोलाई दसौं लाख खर्च गर्नेहरू पनि छन् रे । अमेरिकाको भिसा लाग्नु भनेको ठूलै रकमको चिठ्ठा पर्नुजस्तै बनेको छ ।

हो पनि । अमेरिकी भूमि पुगेपछि जसले पनि राम्रो काम गरेर पैसा कमाउन सक्छन् । कामको सम्मान छ । तर पैसा कमाउनु मात्रै त जीवनको अभीष्ट हैन नि । मानिस सामाजिक प्राणी भएकोले त्यसै प्रकारका दायित्व हुन्छन् नै । नत्र समाज विना बाँच्नेहरूको जीवन भित्रै जीवन खोज्नुपर्ने हुन्छ । पैसालाई मात्र ध्येय ठान्ने मानिस यहाँ मान्छेभन्दा बढी मेसिन बनेका छन् रे । तर पनि पैसाले नै जितेको छ सबैलाई ।

यस्तै अन्तरद्वन्द्वले गर्दा आउन सक्ने समयमा अमेरिका आउन सकिन म । भिसा पाएको तीन वर्षभन्दा बढी समय वास्ता नै नगरेर बिताएँ । यति लामो समयसम्म म अमेरिकासंग जितिरहें, निरन्तर जितिरहें । असन्तुष्टि कहिले बढेन ममा । तर थोरै समय बाँकी हुन थालेपछि चिन्ने जान्नेहरूको आँखामा कायर, मूर्ख बनेको लाग्न थालेको थियो । यही कारण म अहिले अमेरिकी माटोमा टेकिरहेको छु । हेर्छु गहिरिएर हेर्छु अर्थ खोजेर भित्रसम्म हेर्छु अमेरिकाको रहस्य खोजेर हेर्छु एक दशक अघि युरोपको चेक गणतन्त्र पुग्दाजस्तै अनुभव हुन्छ मलाई । त्यतिबेलाका दृश्यहरू अहिलेका दृश्यहरूसंग मिसिन थाल्दछन् ।

गाडी विष्णुजीले चलाइरहनु भएको थियो । हरिजी, मधुकरजी र म पछाडिको सिटमा बसेर गफ गरिरहेका थियौं । उहाँहरू तीनै जना डिभी परेर अमेरिका आउनु भएका मित्रहरू । विष्णुमणिजी रेयुकाई नेपाल पाटन शाखाको अध्यक्ष हुनुहुन्थ्यो । राष्ट्रव्यापी लघुकथा प्रतियोगिता उहाँकै कार्यकालमा शुरु भएको थियो । पहिलो कार्यक्रममा स्व. अधिराजकुमारी श्रुतिको उपस्थिति विशेष भएको थियो । मधुकरजीसंगको परिचय र मित्रता पनि रेयुकाइबाटै भएको हो । हरिजीसंगको मित्रता पारिवारिक रूपमा रहेको छ । साहित्यकार मित्र जय छाङ्छा मार्फत साहित्यकारकै रूपमा परिचय भएको थियो । अहिले यता आउनको लागि सल्लाह र भर पनि उहाँकै परेको थिएँ म । हरिजीको परिवारले अमेरिका टेकेको पन्ध्र महिना भैसकेको भए तापनि उहाँहरू तीनै जनाबीच परिचय र भेटघाट मेरै कारण आजै सम्भव भएको हो ।

चिल्ला र फराकिला बाटोको अनुशासनभित्र रहेर विष्णुजी गाडीको गति बढाइरहनु भएको छ । ठूला ठूला घरहरू संगै अमेरिकाको आकर्षणाले मलाई भुतुक्क पार्न खोजिरहेको छ । म साथीहरूसंग कुरा गरिरहेको भए पनि दुवै आँखा भने गाडीको सानो झयालबाट ठूलाठूला दृश्यहरूको स्वाद मानिरहेको छु । एकै पटक गाडी क्याम्ब्रिजको न्यु टाउन कोर्टमा आइपुगेर रोकियो । बाटोको छेउमा गाडी राखेपछि विष्णुजीले पार्किङको लागि पन्च गर्नुभयो ।

त्यहाँबाट सुटकेश गुडाउँदै सडक पारि पुग्यौं । घरको ढोकैसम्म पुग्ने मोटरबाटो भए पनि लैजान नपाइने रहेछ । यी घरहरू हाउजिङ कम्पनीका रहेछन् । तलबको निश्चित प्रतिशत मात्र भाडा बुझाए पुग्ने । अन्य भन्दा सस्तो

रे । प्रत्येक घरमा १२ परिवार बस्छन् । कसैलाई कसैको मतलव हुँदैन । सबै आ-आफ्नो समयमा आउने जाने भएकोले सबैसँग मूलढोकाको साँचो हुँदो रहेछ । चारैतिर बाटा छन् । बीचमा बगैंचा र बच्चाहरू खेल्ने ठाउँको व्यवस्था छ । वरपरको घरका लागि पार्कको बीचमा सानो घर छ र यहाँ सबैले आ-आफ्नो घरको फोहर ल्याएर राख्छन् ।

हरिजीले मूल ढोका खोलेर ३२ नम्बरको अपार्टमेन्टमा लैजानु भयो । चौथो तल्लामा पुगेपछि हरिजीले ल्याउनु भएको चिसो र चिप्ससंग यात्राका कुरा गर्न थाल्छौं । त्यसपछि देशको राजनीतिक आशा र शङ्काका कुरा । अमेरिकाका आकर्षणका कुरा, अमेरिकाको यान्त्रिकताका कुरा, काम बाहेक कसैलाई फुर्सद नभएका कुरा । विष्णुजी र मधुकरजी मलाई एक घण्टा टाढाको ठाउँबाट लिन मात्र आउनु भएकोले फर्किहाल्नु भो । त्यसपछि हामी दुजना मात्रै भयौं । भाउजू र सिरेन राति ११ बजेमात्र आइपुग्नु हुने रहेछ ।

म अहिले आफूलाई जति धन्य ठानिरहेको छु त्यति नै आभार जयजीसंग गरिरहेको छु । उहाँ यही दूतावासमा हुँदा गर्नुभएको निम्तोको कारण नै मैले भिसा पाएको थिएँ । तर उहाँ नेपाल फर्केर फेरि दिल्ली पोष्टिङ भैसक्नुभएको छ

अहिले । म भने बल्ल आइपुग्दैछु । यसलाई के भन्ने विमोह कि मोह ?

म अहिले जहाँ बसेको छु त्यो अमेरिकाकै बौद्धिक शहर मानिदो रहेछ । विश्वप्रसिद्ध हारवार्ड युनिभरसिटी यतै पर्दोरहेछ । यहाँ पढेको भन्दा मात्र पनि गौरब हुन्छ रे विश्वभरि । सडकैको पारिपट्टि नै विश्व प्रसिद्ध तीन आइटी मध्ये म्यासाचुसेट इन्फर्मेशन टेक्नोलोजी (एम आइ टी) पनि छ । यहाँबाट उत्पादित विद्यार्थीहरू विश्वभरि नै उत्कृष्टतापूर्वक प्रयोग भैरहेका छन् रे । भनिन्छ सेप्टेम्बर ११ मा न्युयोर्कको ट्विन टावरलाई ध्वस्त पार्ने व्यक्ति पनि एमआइटीकै विद्यार्थी थिए रे । हरेक पक्षका दुइ पाटा भएजस्तै सिर्जनात्मक र राम्रो हुने ठाउँमा विध्वंसात्मक र नराम्रो पनि भैहाल्छ ।

आज बिहान उठ्नासाथ क्यालेण्डर हेर्छु महिनाको पहिलो दिन । सिसाको झ्यालबाट बाहिर हेर्छु मस्तसंग हावा चलिरहेको छ । हरिया पात भएका र सेता फुलेका रुख र गुलाफी पात भएका रुखका हाँगाहरू पातहरूसंगै हल्लिरहेका छन् । झयाल खोलेर हेर्छु चीसो हावा आउँछ । आजको दिन चीसो होलाजस्तो छ । त्यसै पनि क्याम्ब्रिज सहर अमेरिकाको उत्तरी क्षेत्रमा भएकोले अन्यत्रभन्दा चिसो नै हुने रहेछ ।

तल चउरमा फोहरका सानासाना कन्टेनरलाई सानो ट्याक्टरजस्तोले पालैपालो तानेर ल्याउँदै लहरै मिलाउँछ र जान्छ । फोहरका थुप्रोमा हाम्रा खातेजस्तै एकजना काली केटी ठूलो झोला बोकेर आइन् र खोतलखातल पारेर केही पानीका र केही कोकका खाली प्लाष्टिकका बोतलहरू, क्यान वियरका बट्टाहरू लिएर गइन् । मलाई खासै अचम्म लागेन । हिजो पनि चाल्स रिभर पार्कको फोहर फाल्ने ठाउँबाट पनि एकजना बूढोले त्यसै गरेर बोतलहरू लगेको देखेको थिएँ । यहाँ यस्ता खाली बोतल जुन पसलमा लगेर दिए पनि पाँच सेन्ट पाउँदा रहेछन् । अचम्म त के हो भने, संसारभरिका मान्छे यहाँ काम गरेर पैसा कमाउन आउँछन् । जतिसुकै उच्च ओहदाका व्यक्ति पनि श्रम गर्न अप्ठेरो मान्दैनन्, जस्तै कामलाई पनि सानो मान्दैनन् । तर यहींका मान्छेहरू भने, काम गर्न नचाहेरै त होला नि, फोहरमा बोतल खोज्छन् । 'गरिबी र अल्छीले मात्र यस्ता काम गरेका हुँदैनन्' भनेर हिजो हरिजीले भन्नुभएको पनि कानमा गुन्जिरहेको छ ।

एकजना बूढी थिइन् रे । उनी यस्तै खाली बोतलहरू बेचेर एक डलर जम्मा हुनासाथ नजिकैको पसलमा गएर स्क्र्याच चिठ्ठा किनेर हेरिहाल्थिन् रे । चिठ्ठा नपर्नासाथ हतार गरेर जान्थिन् रे । एक दिन किन हतार गरेर जाँदी रहिछन् भनेर हेर्दा त बूढी बाटोमा पार्क गरिराखेको सानदार कार चढेर गएकी थिइन् रे । चिठ्ठा पार्नको लागि गरिबले जस्तै परिश्रम गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता हो कि उनको सन्काहापन ।

बिहान सबैजना काममा गएपछि कोठामा म एक्लै भएँ । हावा लागिरहेको थियो । एक्लै निस्किएँ सेन्टर स्क्वायरतिर घुम्न । हिजो दीपक मुखिया भाइ र शान्ति लामा बहिनीले दिनभरिजस्तै घुमाउनु भएको थियो । त्यसैले सेन्टर स्क्वायरसम्म जाँदा अलमलिन्न भन्ने लागेको थियो । तर पनि जाने बेलामा बाटोमा देखिएका पसल र रेष्टुरेन्टका साइनबोर्डहरूलाई ध्यान दिंदै गएँ । सतर्क हुँदाहुदै पनि हिजो सजिलै पुगेको ठाउँमा पुग्न सकिन । बाटो वरपर गरेर खोज्न थालियो भने झन् अलमलिन्छ र फर्किन गाह्रो हुन्छ भनेर सीधा बाटोमात्र हिंडेको थिएँ । धेरै बेरसम्म पनि सेन्टर स्क्वायर पुग्न नसकेपछि फर्किन खोजें । जति अगाडि बढ्छु त्यति अपरिचित बाटोका पसल र रेष्टुरेन्ट देखिन थालेपछि म अलमलिएको पक्का भैसकेको थियो । तर कहाँ निर मैले बाटो बिराएँ भन्ने कुरामा छक्क परिरहेको थिएँ ।

हावाको जोड निकै बढिरहेको थियो । हाफ सर्टमात्र भएकोले चिसो पनि भैरहेको थियो । यो हावाले जोमसोमको हावालाई सम्झाइरहेको थियो । विस्तारै अगाडि बढिरहें ,नजिकै मोटर पार्किङको सानो काउन्टर थियो । त्यहाँभित्र एउटी काली केटी उभिरहेकी थिइन् । उनलाई मैले आफ्नो ठाउँ बताएर जाने बाटो सोधें । उनले बीचको एउटा सानो बाटो काट्दा दायाँ लाग्नुपर्ने ठाउँमा बायाँ लागेकोले यता आइपुगेको बताइन् र काउन्टरबाट बाहिर निस्केर मलाई बाटो देखाइदिइन् । सहयोगको लागि धन्यवाद दिएर म अगाडि बढें । हुन त म नयाँ मान्छे भएर मात्र अलमलेको होइन । पाँच वर्ष बसिसकेका दीपकजी र शान्तिजीलाई पनि हिजो निक्कै गाह्रो भएको थियो । झण्डै दुइ घण्टा जति बाटो खोज्दै हिंडेका थियौं हामी ।

वास्तवमा म आज पनि त्यहीं जान चाहन्थें । जहाँ हिजो माग्नेहरूले पैसा मागिरहेका थिए । हुन त आज पनि थुप्रै माग्ने नदेखिएका होइनन् । एउटी बूढीले त हातले रोकेर नै पैसा दिन भनेकी थिइन् मलाई । एकजना काले बूढा ह्विल चियरमा बसेर मागिरहेका थिए । गतिलै लुगा लगाएको त्यो माग्नेबूढो हातमा एउटा खाली बट्टा बोकेर मागिरहेको थियो । उनको अगाडिबाट हिंड्ने जो कोहीलाई तपाईसंग खुद्रा पैसा छ कि भनेर भनिरहेका थिए ।

हिजो भूमिगत रेल क्षेत्रमा रक्सीले मातेर प्लास्टिकको मुरली बजाएर बसिरहेको माग्नेलाई आज रेष्टुरेन्टको बाहिरको बेन्चीमा आनन्दले सुतिरहेको देखें । शायद आज उनलाई माग्नुपर्ने स्थिति छैन होला । यहाँ यस्ता फुर्सदिया र माग्नेहरू बढी मात्रामा कालेहरू नै छन् । प्रायः सबै आफ्नै धुनमा हिंडिरहेका देखिन्छन् तर बूढा र युवा कालेहरू भने ठूलो ठूलो स्वरले बाटोबाटोमा गफ गरिरहेका देखिन्छन् ।

सेन्टर स्क्वायरमा हिजो एक दम्पतिको माग्ने प्रकृया पनि रमाइलो लागेको थियो । एउटा ठेलगाडामा दुवैजना बसेका थिए । केही लुगाका पोकाहरू थिए । त्यहीमाथि दुइवटा कुकुर बसिरहेका थिए । त्यो ठेल गाडाको अगाडिपट्टि कागजमा लेखिएको थियो - हामी गरीब छौं सडकमा सुत्छौं । बाँच्नु हाम्रो अधिकार हो । बाँच्नको लागि खानुपर्छ र खानको लागि सहयोग चाहन्छौं ।

यी गरीब दम्पति मागेर बाँच्छन् तर जोडी कुकुर पालेका छन् । गरिबीको कारण माग्नुलाई अधिकार ठान्छन् । यी माग्नेभन्दा नजिकै गीत गाएर मागिरहेकाहरू प्रति भने मलाई श्रद्धा जाग्छ । एकजना बूढी र अर्को काले केटो, केही फरकमा बसेका थिए । दुवैजना साउण्ड सिस्टमसहित स्ट्याण्ड माइकमा गितार बजाएर गीत गाइरहेका थिए । उनीहरूले थापेका सुटकेशजस्तामा अलिअलि पैसा पनि परिसकेका थिए । उनीहरू पूरा अभिनय गरेर गाइरहेका थिए । अगाडि नै बसेर भने कसैले सुनिरहेका वा हेरिरहेका थिएनन् । बाटो हिंड्नेहरूले पल्याक पुलुक मात्र हेरिरहेका थिए । यस्ता स्ट्रिट सिंगरहरू शुक्रवारको साँझ विशेष जम्मा हुँदा रहेछन् ।

आज एक्लै र फुर्सदमा थिएँ । त्यसैले यिनीहरूको गतिविधि अझ राम्रोसंग हेर्ने विचार गरेको थिएँ । तर के गर्नु सेन्टर स्क्वायरसम्म पुग्न बाटोले नै साथ दिएन । एकनाशको हावाले पनि निकै चिसाइसकेको थियो । हुन त त्योभन्दा बढी हराउँछु भनेर डराएको थिएँ त्यसैले कोठामा फर्किहालें ।

राम्रो लाग्यो। तर एउटा कुर भन्न मन लाग्यो:

" जतिसुकै उच्च ओहदाका व्यक्ति पनि श्रम गर्न अप्ठेरो मान्दैनन्, जस्तै कामलाई पनि सानो मान्दैनन् । "

एस्तो चै अली हैन होला, शिरिश जि। ति कुराहरु सब खोस्टा कुरा हरु हुन।