अग्रता बाहुनकै
नेपालमा 'बाहुनवादी राज्यसत्ता विरुद्ध' मा'वादीले चलाएको १० वर्षे हिंसात्मक विद्रोहमा पनि बाहुनकै वर्चस्व देखिएको छ।
जेबी पुन मगरको रिपोर्ट
मा'वादी नेतृत्वले रोल्पाको मगर गाउँ थवाङबाट फैलिएको सशस्त्र विद्रोहमा लडाकु जाति मगरको बाहुल्य रहेको बताउँदै आएको छ। तर, नेपालका लागि राष्ट्रसंघीय मिसन अनमिनद्वारा प्रमाणित १९६०२ लडाकाको जातीय विश्लेषण गर्दा तिनमा बाहुनकै वर्चस्व देखिन्छ। अनमिनको तथ्याङ्क अनुसार, कुल लडाकामध्ये ३१५८ अर्थात् १६.११ प्रतिशत बाहुन, ३०९४ (१५.७८ प्रतिशत) क्षेत्री र २४५१ (१२.५ प्रतिशत) मगरहरू छन्। मगरपछि पहाडे दलित १९६४ (१०.०२ प्रतिशत), तामाङ १३५३ (६.९ प्रतिशत), मधेशी १३०० (६.६३ प्रतिशत) र थारू १०९६ (५.५९ प्रतिशत) देखिन्छन्।
नेपालको कुल जनसङ्ख्याको आधारमा हेर्दा चाहिँ मगर लडाकाकै सहभागिता बढी देखिन आउँछ। २०५८ को जनगणना अनुसार देशको कुल जनसङ्ख्यामा मगर ७.१४ प्रतिशत छन् र यो अनुपातमा मगर युवाले मा'वादी लडाकू दस्तामा ६ प्रतिशतभन्दा बढी सहभागिता जनाएका छन्, जबकि कुल जनसङ्ख्यामा १२.७४ प्रतिशत हिस्सा गट्ने बाहुनको सहभागिता ३ प्रतिशतभन्दा बढी मात्र छ।
क्षेत्रीय हिसाबमा पश्चिम पहाड र तराईले बढी मूल्य चुकाएको मा'
वादी लडाइँ पहाडे बाहुन,
क्षेत्री,
मगर,
दलित र तराईका थारू मिश्रित सङ्घर्ष जस्तो देखिन्छ। मगर लडाकामध्ये पश्चिमका बुढा,
पुन,
रोका,
घर्ती थरका बढी छन्। बाहुनका १७२ थरमध्ये भण्डारी १९३,
अधिकारी १६९, '
ली १६३ र न्यौपाने १०८ जना छन्। यसैगरी,
क्षेत्रीमा बोहरा ३६१,
बिष्ट २००,
धामी २५०,
कार्की २३९,
रोकाया २०० जना छन्। ठकुरीमा शाही र मल्ल क्रमशः ३४४ र १५८ जना छन्। दलितमा विश्वकर्मा ७८०,
परियार ४०४ र नेपाली लेख्ने ३०७ जना छन्।
कम-बेसी सबै जातको सहभागिता भएको मा'वादी लडाका समूहमा कुनै-कुनै जातीय समुदायको सङ्ख्या ठ्याक्कै समानुपातिक बनाएर राखिए जस्तै देखिन्छ (हे. चार्ट)। विभिन्न वर्गीय, क्षेत्रीय, लैङ्गिक, जातीय, धार्मिक, भाषिक पृष्ठभूमिबाट आएका लडाकाहरू काँधमा काँध मिलाएर लडेका छन्। पार्टी नेतृत्व भने आफ्नैक्यान्टोनमेन्टभित्रको सामेलीकरणको यो इन्द्रेणीलाई नदेखी पृथक् जातीय, भाषिक र क्षेत्रीय राज्यको विखण्डनवादी नारा लगाउन उद्यत देखिन्छ।
क्षेत्रीय र लैङ्गिक असन्तुलन
संविधानसभा निर्वाचनमै जातीय पहिचानको राजनीति बलियो भएका ठाउँमा मा'वादी प्रभाव कम परेको देखिएको थियो। लडाकाहरूमा पनि त्यही देखिन्छ। गण्डक क्षेत्रमा एमएस थापा मगर र गोरेबहादुर खपाङ्गीको नेतृत्वको राष्ट्रिय जनमुक्ति पार्टी जस्ता जातीय दलको प्रभावका कारण पश्चिम पहाडको तुलनामा मगरको सहभागिता कम देखिन्छ। पहिचानको चर्काे राजनीति चलेको लिम्बुवान र मधेशी समुदायबाट पनि मा'वादी लडाकामा न्यून सहभागिता रहेको लिम्बुका ३६९ (१.८८ प्रतिशत) र मधेशीका १३०० (६.६३ प्रतिशत) ले देखाउँछन्। तर, पहिचानको राजनीतिले नछोएको पश्चिमका थारू समुदायका धेरै युवा मा'वादी लडाका भएका छन्।
लडाका सूचीमा मधेशका २५२ थर देखिए पनि सबैभन्दा बढी ६७७ जना मुस्लिम छन्। मा'वादीले धेरै केन्द्रीय नेता बनाएको र मधेशमा धेरै जनसङ्ख्या भएको यादवको सङ्ख्या १३० मात्र छ। मधेशका तथाकथित उच्चजातको तुलनामा दलितको सहभागिता बढी छ। झ्ा समुदायका त जम्मा १५ लडाका मात्र छन्। जनमुक्ति पार्टीबाट राजनीति थालेका गोपाल किरातीको मा'वादी प्रवेशका कारण हुनसक्छ, पूर्वमा लिम्बुको तुलनामा राई लडाका धेरै, ९३४ जना (४.७६ प्रतिशत) छन्। कुल जनसङ्ख्यामा २.७९ प्रतिशत रहेका राईको यो उपस्थिति ठूलै हो।
महिलाको सवाललाई मा'
वादीले जनमुक्ति सेनामा पनि प्रोपोगाण्डा मात्र बनाएको देखिन्छ। मा'
वादीहरू हिन्दू धार्मिक पुरुषप्रधान सत्ताले महिलाहरूलाई लैङ्गिक उत्पीडनमा पारेकाले महिलाले मुक्तिका निम्ति हतियार उठाएको बताएर थाक्दैनन् र जनयुद्धमा ५० प्रतिशत महिला सहभागिता रहेको दाबी गर्छन्। तर,
अनमिनको आधिकारिक तथ्याङ्कमा महिला लडाका ३८४३ जना (१९.६ प्रतिशत) मात्र छन्। एमा'
वादीको राजनीतिक सङ्गठनमा पनि महिलाको उपस्थिति दयनीय नै छ―
४६ सदस्यीय पोलिटब्युरोमा दुई मात्र। मा'
वादी जनमुक्ति सेना को डिभिजन र ब्रिगेड कमाण्डरमा एक जना पनि नभएका महिलाहरू ३६ ब्रिगेड भाइस-कमाण्डरमध्ये पनि तीन जना मात्र छन्। यीबाहेक १५७ बटालियन कमाण्डरमध्ये ११ र १७२ बटालियन भाइस-कमाण्डरमा नौ जना,
५४३ कम्पनी कमाण्डरमध्ये ५३ र ६१२ कम्पनी भाइस-कमाण्डरमध्ये ८९ जना,
१५१२ प्लाटुन कमाण्डरमध्ये ३२६ र १५६६ प्लाटुन भाइस-कमाण्डरमध्ये ४८५ तथा ३०१० सेक्सन कमाण्डरमध्ये ९२३ र २३३० सेक्सन भाइस-कमाण्डरमध्ये ४७६ जना महिला छन्। यसैगरी २०१४ गार्डफ्रन्ट लडाकूमा ३८० र ७५८२ सोल्जरमध्ये १०८४ जना महिला छन्।
महिला लडाकामा पनि बाहुनकै वर्चस्व छ। तीन जना महिला पुगेको सबैभन्दा माथिल्लो पद ब्रिगेड भाइस-कमाण्डरमा एक बाहुन, एक क्षेत्री र एक दलित समुदायका महिला छन्। त्यसपछिको ठूलो पद बटालियन कमाण्डरमा पाँच बाहुन, दुई मगर, दुई थापा र एक क्षेत्री छन् (हे. तालिका)। कुल लडाकामा महत्वपूर्ण हिस्सा गट्ने दलित, मधेशी र मुसलमान महिलाको उपस्थिति राम्रो छैन। मा'वादीले भन्ने गरे झै पुरुषसत्ता विरुद्ध महिला उठेको तथ्याङ्कले देखाउँदैन।
भद्रगोल तथ्याङ्क
नेपालको मा'वादी छापामार युद्ध विश्वभरका राजनीति र समाजशास्त्रका अध्येताका लागि गहिरो चासोको विषय हो। रुखोसुखो खाएर सरकारी सुरक्षा फौजसँग १० वर्ष लड्ने मा'वादी जनमुक्ति सेना समकालीन नेपाली राजनीतिको एउटा अभिन्न यथार्थ पनि हो। तर, अनमिनले माइक्रोसफ्ट एक्सेलमा राखेको सात मुख्य र २१ सहायक क्यान्टोनमेन्टका १९६०२ लडाकाको तथ्याङ्क अव्यवस्थित मात्र होइन, भद्रगोल नै छ।
अध्येताहरूले मा'वादी लडाकाहरूको जातीय, लैङ्गिक, आर्थिक, सामाजिक पृष्ठभूमि हेरेर नेपाली राजनीतिक विकासक्रमको तस्बिर लिन सक्छन्। तर, अनमिनले नेपालको नाममा मोटो रकम खर्चेर सङ्कलन गरेको तथ्याङ्क यति अव्यवस्थित छ, यसबाट केही मेसो पाउन पनि ठूलो धैर्यसाथ टाउको दुखाउनुपर्छ। हिमाल ले अनमिनको त्यो भद्रगोल डाटालाई सम्भव भएसम्म वैज्ञानिक ढाँचामा ढालेर लडाकाहरूको तथ्याङ्क प्रशोधन र विश्लेषणको प्रयास गरेको छ। यो आलेखमा वाईसीएलमा रुपान्तरित लडाका, घर फर्काइएका बालसैनिक र मृत्यु भएका लडाकाहरूको विवरण समेटिएको छैन।
२०५८ को जनगणनाले नेपालमा १०३ जातजाति, आठ धर्म र ९२ भाषा रहेको देखाउँछ। अनमिनले ८५१ थर सूचीकरण गरेको छ, तर कुन थर कुन जातीय समूहको हो भनेर खुलाएको छैन। क्षेत्री र थापा मगरबाहेक छुट्टै थापा थरमा ४९३ लडाका सूचीकृत छन्। रोका, खवास र बुढाथोकीमा पनि त्यस्तै समस्या छ। महतो जनाउन प्रयोग गरिएका एमएचएटि र एमएएचटिटिलाई कम्प्युटरले दुइटा थर भनेर चिन्छ। थोप्लो र स्पेस त्रुटिका कारण जातिको सङ्ख्या उलटपुलट छ।
एउटै थरलाई क्यान्टोनमेन्टपिच्छे फरक किसिमले राखिएको छ। जिसी थर जनाउन एक ठाउँमा जि.सी, अर्काे ठाउँमा जि.सी. र अर्काेमा जिसी उल्लेख छ। केसी, बीसी, जीएम जस्ता थरमा पनि यही समस्या छ। कम्प्युटरले यसलाई भिन्नाभिन्नै जात-थरको रूपमा पढ्ने हँुदा नेपालको जटिल समाजविज्ञान नबुझ्ेका अध्येताहरूलाई यसले गलत सूचना दिएर दिग्भ्रमित पार्न सक्छ। यस्ता त्रुटि धेरै छन्। यो तथ्याङ्कले अनमिनमा दक्ष प्राविधिक र नेपाल बुझ्ेका समाजशास्त्रीको अनिकाल नै देखाएको छ।
एक्सेल एक्सपर्ट टेक पुनको सहयोगमा
मेरो भनाइ
यो पोस्ट कुन जात को समर्थ वा कुनै जात जाती को बिरोध मा लेखेको होइन जन आन्दोलन मा सहभागि लडाकु, नेता हरुको जात को बिस्लेसण गर्दै तथ्य को आधार मा लेखिएको हो
धेरै जसो मान्छे ललाई के भ्रम छ भने तथाकथित जन्युध्ह मा जनजाती हरुको बाहुल्यता थियो। प्राय जसो जनजाती हरु उनिहरु चाँही दबिएका खस हरु चाँही दबाउने भनेर चित्रन गर्छन्। तर जनयुध्ह मा लड्ने माओवादी लडाकु हरु को जातिये बिस्लेसण गर्यो भने त्यस्तो देखिदैन
तेस्कारण के भन्न मन लाग्छ भने हाम्रो कोठे विद्वान हरु वास्तविकता को अध्ययन नगरि, काग ले कान लाग्यो कसै ले भन्यो भने आफ्नो कान नछामी काग को पछाडि दौदने हास्यासप्द काम हरु गरेको देखिन्छ.
एकल जातिये पहिचिचन को राज्यो को लागि संबिधान सभा को तिलान्जली दिये, देश को पैसा/ समय बर्बाद पारे। उनिहरु लाई त के छ् र बिदेश बाट पैसा अैहाल्छ। बाँच्न गाह्रो त एन जि ओह को पैसा नपाउने गरीब नेपाली हरु लाई पो पर्छ.
जनयुध्ह मा लड्ने लडाकु हरु को जातिये बर्गिकरण गर्दा बाउन र छेत्री सबै भन्दा बढी रेछन (हेर्नुहोस्, तल को report), तेस्पची मगर रेछन, तेस्पची थारु रेछन
तर संबिधान बनाउने अन्तिम दिन सम्म पुग्दा स्थिती के भयो भने खस पिडक जाती, मगर राज्य गाएब, थारु राज्य बल्ल बल्ल लास्ट मा त्यो पनि थारु हरुले बन्द गरेको हुनाले।
कस कस्को राज्य सुरछित भयो त? जुन जुन जात ले जन आन्दोलन कम् देन गरेक हरुको. उनिहरु कै स्वोर ठुलो उनिहरु नै जान्ने
खस ले बैचारिक नेत्रुत्वो प्रदान गरेको, संगठन गरेको, खस हरु नै बढी सहभागि भएको जनन्दोलन को अन्त्य् तिर अइपुग्दा खस हरु चै पिडक् जाती को रुप मा दर्ता हुन पुगे। जस्ले जन आन्दोलन मा बैचारिक नेत्रुत्वो प्रधान गरेको छैन। जुन जात को जन आन्दोलन मा कम् सहभागिता छ् तिनिहरु चाँही उफ्री उफ्री ठुलो स्वोर ले कराएर आफ्नो लागि जातिये राज्य को सुनिस्चित गर्न पुगे.
तर कसैले यो सोचेन कि खस हरुले नेपाल राज्य मा एक्लाउती पारेको भये तेत्रा खस हरु किन माओवादी लडाकु बन्न पुगे होलान? अब खसको धेरै सहभागिता भएको तह्थकथित जन आन्दोलन मा खस हरु नै बढी मारिएहोलन (यो दबी पनि तथ्यन्क मा आधारइत छ्, आफुलाई बिद्वोन भन्ने हरुले खोजे हुन्छे, खोज्न सक्नु भएन भने म सँग आएर भने हुन्छ, म सँग मारिएका र जाती हरुले को त लिस्ट छ्।) अझ कती कोठे विद्वान हरुले त आफ्नो जाती लाई लडाकु, वीर भनेर खोक्रा दाबी पनी गरे
जनयुध्ह सम्बन्धी तथ्यान्क नै नहेरी आफुलाई लडाकु, वीर के के हो के के उपमा दिये। तर जनयुध्हमा लडाकु कमान्दर को सन्ख्या हेर्दा त खस स्त्री हरु को बाहुल्यता देखिन्छ। होइन के भको एस्तो? तप्पाइ हरु वीर अरुको देश को लागि होला आफ्नो देश मा होइन जस्तो छ्
दिउसै किन रात पार्न खोज्या? नपत्याये को रिपोर्त मा हेर्नु कमाण्डार हरु को थर् र सन्ख्या। फेरी कस्तो भने सिपाही देखि कमान्डर सम्म खस कै सन्ख्या बडी.
होइन यो के भाको, मर्ने मार्ने एउटा जाती जस लिने, ठुलो भाग खोज्ने अर्को? एस्तो गर्ने हरु लाई के बादी भन्न पर्ला ?
आफु हरु जे पायो तेही, तह्थ्य भन्दा ताडाको कुरा बोल्दाइ हिंड्ने, जन आन्दोलन को बेला तपाईं हरु कुन दुलो मा लुकेर धान खाँदै हुनुहुन्थ्यो? जन आन्दोलन सकिसकेपची तपाईं हरु त बुर्लुक्क उफ्रेर खस हरु लाई तथानाम गाली गरी जातिये मुक्ती र राज्य को वोकालत गर्न थालन भो। अझ कती जातिये राज्य का समर्थाक बोक्रे विद्वान हरु त साझा सम्म आएर एक जाती लाई गाली गर्दै। आफ्नो जात लाई पीडित भन्दै ठुलो भाग खोज्न आउनु भयो
हैन यो त काम गर्नी कालु मकै खानि भालु जस्तो भएन र?
Last edited: 28-May-12 09:17 PM
.png)
