'तपाइं पहिला बस्नूस् न, अनि म बस्छु,' श्रुतिले भन्नुभयो ।
'सरकार नबसी म बस्ने त कुरै हुँदैन नि सरकार,' मैले फेरि आग्रह गरेँ ।
उहाँलाई मनाउन निकै गाह्रो भयो ।
'ल-ल ठीक छ, मै बस्छु,' उहाँले कुर्सीमा बस्दै भन्नुभयो, 'अब त बस्नूस् ।'
अधिराजकुमारी श्रुतिको बालसुलभ र मिजासिलो व्यवहारले म भित्रभित्रै खुसी भएको थिएँ । सोचेँ, 'धक फुकाएर पढाउन सकिने भयो ।' मैले अंग्रेजीमा भनिहालेँ, 'सरकार म सामान्य नेवार परिवारको मान्छे । दरबारिया भाषा बोल्न मलाई आउँदैन । केही गरी बोल्दा तलमाथि परे माफ गर्नुहोला ।'
श्रुति सरकार खिस्स हाँस्दै भन्नुभयो, 'ठीक छ, आफूलाई सजिलो हुनेगरी बोल्नुहोला ।'
०००
श्रुति सरकारलाई चित्रकला पढाउँदा म खुब चर्चामा थिएँ । अहिले पो गुमनाम भएँ । तर, अहिले पनि मजा भइरहेको छ, आफ्नो सिर्जनामा पूरै समय दिन पाएको छु । श्रुति सरकारलाई चित्रकला पढाएपछि म दुईपटक ललितकला क्याम्पसप्रमुख बनेँ । दुईपटक नै दरबारसँगको मेरो सम्बन्धलाई राजनीतिक रूप दिइयो र विवादमा मात्रै तानिएँ । यसरी विवादमा तानिएपछि मैले राजीनामा दिएँ । पछिल्लोपटक राजीनामा दिएको एक वर्ष भयो ।
जब म श्रुतिलाई सम्झन्छु, त्यसवेला मेरो दिमागमा दरबार हत्याकाण्डको झझल्को आइहाल्छ । १९ जेठ ०५८ को दरबार हत्याकाण्डले तत्कालीन अधिराजकुमारी श्रुतिसहित सबै वंश गुमायो । त्यो दिनको घटनाको सम्झनाले मात्रै पनि मलाई भाउन्न हुन्छ । छाती दुखेजस्तो, मुटु पोलेजस्तो हुन्छ । त्यस हत्याकाण्डबाट धेरैले धेरै गुमाए होलान् । तर, मैले एउटी असल, अनुशासित र जिज्ञासु विद्यार्थी श्रुति गुमाएँ ।
खासमा मलाई अन्तर्वार्ता दिन कहिल्यै मन लाग्दैन । म कलाकार र शिक्षक हुँ । राजाकी छोरीलाई पढाएँ भन्दैमा के म दरबारिया भएँ ? विगतका अन्तर्वार्ताहरूले म खुब विवादमा तानिएँ । त्यतिखेर एउटा विवाद थियो । श्रुतिले बनाएका सबै चित्र मेरै सिर्जना हुन् । धेरै पत्रकार मसँग यही प्रश्न सोध्थे । यो सब वाहियात हो । मैले एकचोटि श्रुति सरकारलाई बिन्ती गरेँ, 'सरकार, पत्रपत्रिकामा यस्ता कुरा आइरहेका छन्, खण्डन गर्ने कि ?' उहाँ मेरो कुरा सुनेर मन्द हाँस्नुहुन्थ्यो । तर, उहाँले यस्ता कुरामा कहिल्यै चासो दिइबक्सेन ।
एकजना पत्रकारलाई त मैले अन्तर्वार्ताकै वेला उठाएर कलेज पुर्याएँ र मेरा विद्यार्थीको कलाकृति देखाउँदै भनेँ, 'यिनले मसँग चित्रकला सिक्न थालेका एक हप्तामात्रै भयो । एक हप्तामै त यिनीहरू यति राम्रो चित्र बनाउँछन् भने श्रुति सरकारलाई त मैले दुई वर्षभन्दा बढी प्रशिक्षण दिएँ ।'
०००
दरबारभित्रको त्यो पेन्टिङ सिकाउने कोठा अति नै सामान्य किसिमको थियो । बीचमा एउटा टेबल । दायाँ-बायाँ दुईवटा कुर्सी । टेलिफोन थियो र एउटा अटयाच बाथरुम । वाटरकलर गर्दा बढी नै पानी फेरिरहनुपर्छ । बाथरुम गएर पानी भर्ने काम श्रुति सरकार आफैँले गर्नुहुन्थ्यो । उहाँले पानी भर्दा मलाई निकै अप्ठयारो लाग्थ्यो । म भन्थेँ, 'सरकार पानी त म भरिहाल्छु नि । मैले यसो भन्दा उहाँ हाँस्दै भन्नुहुन्थ्यो, 'यति सानो काम मै गरिहाल्छु नि सर ।'
श्रुति सरकार त्यतिखेर पद्यकन्या क्याम्पसमा स्नातक पढ्दै हुनुहुन्थ्यो । सबै विषय दरबारभित्रै पढाउने व्यवस्था थियो । अरू विषयको कक्षा एक दिन बिराएर हुन्थ्यो भने पेन्टिङको शनिबारबाहेक सबै दिन । यसैबाट पनि थाहा हुन्छ, अधिराजकुमारी श्रुतिको चित्रकलामा कति रुचि रहेछ भन्ने । मैले चित्रकला पढाउन हरेक दिन एक घन्टाको मात्र समय पाउँथेँ । त्यसपछि नेपाली विषयको पालो आउँथ्यो । मार्सल आर्ट पनि पढाइ हुन्थ्यो । उहाँ मार्सल आर्टमा ब्ल्याक बेल्ट हुनुहुन्थ्यो । तर, श्रुति सरकार धेरै समय चित्रकला पढ्न चाहनुहुन्थ्यो । चित्रकला भनेपछि उहाँको मुड नै फरक हुन्थ्यो र चित्रकलामै खुब एकोहोरिनुहुन्थ्यो । एक घन्टाभन्दा बढी समय लिएँ भने उहाँका एडिसी ढोका ढक्ढक्याउन आइपुग्थे । धेरैपटक ढोका ढक्ढक्याएरै मात्र फर्किए एडिसीहरू ।
एक दिनको कुरा हो । श्रुति सरकार पेन्टिङको मुडमा हुनुहुन्थ्यो । निकै लामो समय चित्रकलामै घोरिनुभयो । उहाँका एडिसी पटक-पटक ढोका ढक्ढक्याउँदै समय सकिएको जनाउ दिइरहेका थिए । धेरैपटक ढक्ढक्याएपछि श्रुति सरकार जुरुक्क उठेर बाहिर जानुभयो र भन्नुभयो, 'आज म नेपाली क्लास लिन्नँ ।' एक दिन वाटरकलरको पेन्टिङ गर्दै थियौँ । ब्रस धुन गएको त धाराको पानी नै सुक्यो । मैले श्रुति सरकारलाई व्यंग्य गरेँ, 'दरबारमा पनि पानीको कमी रहेछ नि ।' उहाँले भन्नुभयो, 'जनतालाई पानीको दुःख छ भनेर बाबा (राजा वीरेन्द्र) ले काम नपरेको वेला दरबारको पानी पनि बन्द गर्नु भनिबक्सेको थियो । त्यसैले बन्द भएको ।' यो कुराले म राजा वीरेन्द्रसँग प्रभावित भएँ ।
उहाँको बिहे हुनुअघि दुई वर्ष मैले लगातार पेन्टिङ कक्षा लिएँ । नेपालमा चित्रकलाको आधारभूत शिक्षा लिएर प|mान्समा उच्च अध्ययन गर्ने उहाँको सोच थियो । त्यसैले सबै किसिमको चित्रकलामा उहाँको गहिरो रुचि थियो । त्यसवेला मैले वाटरकलर, आयलकलर, नाइफ पेन्टिङ (चक्कु जस्ता औजारले रंग भर्ने), चारकोल पेन्टिङ (कोइलाले चित्र बनाउने) सिकाएँ । उहाँको भने चारकोल पेन्टिङमा विशेष रुचि थियो । म एउटा कुरा कहिल्यै बिर्सन्नँ । एकपटक मैले एनाकोन्डाको तस्बिर दिएर चारकोल पेन्टिङ गर्न लगाएँ । उहाँले दुई हप्ता लगाएर त्यसलाई उतारिबक्सेको थियो । त्यो चित्र निकै राम्रो थियो । पछि, त्यही पेन्टिङ श्रुति सरकारको नाममा मैले बनाइदिएको भन्ने विवाद भएछ । माछापुच्छ्रे शीर्षकको पेन्टिङ बनाउन उहाँलाई पूरै एक हप्ता लागेको थियो । त्यो पेन्टिङ डेढ बाई तीन फुट साइजको थियो ।
एक दिन मैले श्रुति सरकारसँग बिन्ती गरेँ, 'सरकार हामीकहाँ ललितकला क्याम्पसको हालत खराब छ । जुनै वेला पनि ढल्न सक्छ । एउटा नयाँ बिल्डिङ भए हुने थियो ।' उहाँले तत्काल 'हुन्छ' भन्नुभयो । अहिले कीर्तिपुरमा बनेको ललितकला क्याम्पसको 'बिल्डिङ' मैले गरेको बिन्तीको परिणाम हो । एक दिन उहाँले 'म चित्रकला प्रदर्शनी गर्छु' भन्नुभयो । प्रज्ञाप्रतिष्ठानमा आयोेजित प्रदर्शनीमा वाटरकलरका ३० भन्दा बढी पेन्टिङ राखिएका थिए । मलाई उहाँका हरेक पेन्टिङ विशेष लाग्थे । उहाँको मिहिनेत देखेर म त्यसैत्यसै दंग पर्थेँ ।
मैले सुरुका दिनमा उहाँलाई रियालिस्टिक (यथार्थपरक) आर्ट सिकाएँ । त्यसपछि सेमी-मोडर्न हुँदै मोर्डन आर्ट सिकाउने मेरो योजना थियो । तर, मोडर्न आर्ट सिकाउन समय नै पाइएन । स्नातकको परीक्षा आयो । त्यसलगत्तै उहाँको बिहे भइहाल्यो । पेन्टिङ कक्षा त्यत्तिकै रोकियो । 'हजुरले एब्ट्रयाक्टभन्दा बढी नेपाली कलातिर ध्यान दिइबक्सनुपर्छ,' म उहाँलाई बारम्बार यही दोहोर्याउँथे, 'अधिराजकुमारीका रूपमा स्वदेश तथा विदेशमा प्रदर्शनी गर्दा आफ्नै देशको तस्बिर उतार्नु भए त्यसको महत्त्व बढी हुन्छ ।' उहाँ सहमत हुनुभयो । उहाँले हिन्दू र बौद्ध धर्मका विभिन्न देवीदेवताको तस्बिर बनाउन सिक्नुभयो । परमम्परागत शैलीको घरमा ढोकामाथि राखिने 'छिपः' र धारामा बनाइने 'हिटिमगः' को तस्बिर पनि बनाउनुभयो । एक दिन उहाँले मलाई छिपः र हिटिमगः शब्दको अर्थ के हो ? भनेर सोध्नुभयो । मलाई पनि त्यसको अर्थ थाहा थिएन । मैले कत्ति प्रयास गर्दा पनि ती शब्दको अर्थ पत्ता लगाउन सकिनँ । एक दिन श्रुति सरकारले गृहकार्य भ्याउनु भएनछ । मैले भनेँ, 'सरकारलाई होमवर्क गर्ने फुर्सद नभए म एक हप्तापछि आए कसो होला ?' त्यसपछिका दिनमा उहाँले कहिल्यै गृहकार्य ढिला गर्नु भएन ।
'सर, मलाई हाब्रेको चित्र बनाउन मन लाग्यो,' उहाँले एक दिन मलाई सुनाउनुभयो । त्यो के हो ? मलाई थाहा थिएन । 'एउटा जनावर हुन्छ नि नेपाल र चीनमा मात्रै पाइने,' उहाँले भन्नुभयो । 'मलाई थाहा छैन सरकार म खोज्ने प्रयास गर्छु,' मैले भनँे । त्यसवेला हाब्रेको तस्बिर खोज्न खुब सकस भयो । कतै फेला नपरेपछि डब्लुडब्लुएफमा काम गर्ने साथीलाई सोधेँ । धन्न उसको किताबमा रहेछ र लगेर उहाँलाई दिएँ । एकचोटि पढाउँदा-पढाउँदै म खुब डराएको थिएँ । एक दिन श्रुति सरकारले गृहकार्यमा गल्ती गर्नुभएको रहेछ । कलेजमा विद्यार्थीलाई गाली गर्ने बानी । उहाँको अघि पनि कड्किएँ । 'छया के गरेको यस्तो ?' मैले ठूलो स्वरमा हप्काउँदा उहाँ नराम्ररी तर्सिनुभयो । म खुब डराएँ । अब के हुने हो ? हत्तपत्त गल्ती स्विकार्दै मैले माफी मागेँ । उहाँले त्यसलाई मनमा राख्नुभएको रहेनछ । 'ठीकै छ नि सर,' उहाँले भन्नुभएको थियो ।
०००
श्रुति सरकारको बिहेपछि चित्रकला पढाइले लामो समय विश्राम लियो । धेरै समयपछि हाम्रो भेट भयो फ्रान्सेली सांस्कृतिक केन्द्रमा । त्यसवेला केन्द्र डिल्लीबजारमा थियो (अहिले त्रिपुरेश्वर) । फ्रेन्च कलाकार डग्लसको प्रदर्शनीमा आउनुभएकी श्रुति सरकारले मलाई देखेर टाढैबाट इसारा गर्दै बोलाउनुभयो ।
'अचेल के गर्दै हुनुहुन्छ ?' उहाँले सोध्नुभयो ।
'अरू केही काम छैन सरकार, खाली पेन्टिङ गर्छु ।'
'मैले तपाइंलाई खुब खोजेकी थिएँ,' उहाँले भन्नुभयो ।
'मलाई त कसैले भनेका होइनन् । सचिवज्यूलाई मेरो घरको नम्बर त थाहा थियो ।'
'ठीकै छ नि । तपाइं मेरो घर आउनूस् न ।'
'हुन्छ सरकार ।'
'तपाईंले मेरो नयाँ घर देख्नुभएको छ हैन ?'
'छ सरकार ।'
त्यसको केही दिनमै म श्रुति सरकारको ठमेलस्थित घर पुगेँ । उहाँ घाँस काटिरहनुभएको रहेछ । 'सरकार यो के गरिबक्सेको ?' मैले सोधेँ ।
'के गर्नु त सर ?' खाली समय कसरी कटाउने ?'
'पेन्टिङ गरिबक्स्योस् न त्यति राम्रो छ हजुरको कला ।'
'त्यसैले त तपाईंलाई बोलाएको नि,' उहाँले भन्नुभयो ।
०००
उहाँको चित्रकला कक्षा फेरि सुरु भयो । त्यसवेला उहाँको ठूली छोरी जन्मिसकेकी थिइन् । उहाँले एक्रेलिक पेन्टिङ सिक्न रहर पहिल्यै गर्नुभएको थियो । तर, समयले साथ दिएको थिएन । बिहेपछि सिकाएँ एक्रेलिक पेन्टिङ । यसमा वाटरकलरमा पेन्टिङ गरिन्छ । त्यो सुकेपछि आयल कलरजस्तो रंग आउँछ । धुँदा पनि नजाने । पेन्टिङकै लागि भनेर श्रुति सरकारले ग्यारेजमाथि कोठा बनाउनुभएको थियो । एक दिन मलाई उहाँले फोन गर्नुभयो ।
'डंगोल सर नमस्ते ।'
मैले आवाज चिनिनँ । विद्यार्थीले घरमा फोन गरेर हैरान पार्थे । मैले त हप्काएँ, 'तिमीहरूलाई मैले घरमा फोन नगर्नु भनेको होइन ?' उताबाट हाँस्दै 'म श्रुति' भन्ने आवाज आयो । त्यसवेला खुब लाज लाग्यो । उहाँले पेन्टिङ कोठा हेर्न बोलाउनुभएको रहेछ । म गएँ । त्यो कोठा ठूलो र खुला थियो । पेन्टिङ गर्न पुग्नेगरी बनाइएका ठूला झयाल थिए । पहिलेभन्दा धेरै व्यवस्थित । त्यो कोठामा डेढ वर्ष पेन्टिङ अभ्यास गरेपछि उहाँले दोस्रो प्रदर्शनीको तयारी गर्नुभयो । त्यसवेला एक दर्जनभन्दा बढी पेन्टिङ तयार पारिसक्नुभएको थियो । उहाँको कलाकारितामाथि धेरैले प्रश्न उठाउँथे । त्यसैले, चित्रकला प्रदर्शनीकै वेला सबैका अगाडि पेन्टिङ गरेर देखाउने विचार थियो । चारकोल, वाटरकलर, आयलकलर पेन्टिङ र नाइफ पेन्टिङका एक-एक कला सबैका अगाडि पेन्टिङ गर्ने उहाँको धोको थियो । यस योजनाले उहाँमा आत्मविश्वास दृढ हुँदै थियो । तर दुर्भाग्य, त्यो प्रदर्शनी हुन पाएन । त्यही वेला जेठ १९ गते दरबार हत्याकाण्ड भयो ।
श्रुति सरकारको सम्झनाले अहिले पनि मेरो छाती पोलेर आउँछ । कोठाको भित्तामा झुन्डयाइएका उहाँको तस्बिर हेरेर म घन्टौँ टोलाउँछु । त्यसवेला उहाँलाई चित्र सिकाएका दिनहरू आँखामा रिवाइन्ड हुन्छन् । एकैछिनमा आँखा रसाइसकेको हुन्छ । श्रीमतीले 'के सम्झनुभएको ?' भनेर जोडसँग कराउँछिन् अनि मात्रै म पुरानै अवस्थामा फर्किन्छु । श्रुति सरकारको निधनपछि पनि उहाँको घरसँग मेरो सम्बन्ध टुटेन । निधनपछि उहाँको पेन्टिङ कोठामा एकपटक पसेको थिएँ । मन थाम्नै सकिनँ । आँसु बगिहाले । त्यसपछि म पसेको छैन । त्यो कोठामा सधैँ ठूलो ताल्चा झुन्डयाइएको हुन्छ । उहाँका पेन्टिङहरू कोठामा यत्रतत्र छरिएका होलान् ।
बितेको तीन वर्षदेखि उहाँका दुई छोरीलाई पेन्टिङ सिकाइरहेको छु । पहिले सेन्ट मेरिजमा पढ्दा साताको दुईपटक पढाउन जान्थेँ- शनिबार र बुधबार । अहिले उनीहरू दुवै देहरादुनमा छन् । उनीहरू आएपछि फेरि पढाउन जानेछु ।
प्रस्तुतिः दीपक
Source: NayaPatrika.com
.png)
'हैन सरकार, हजुर पहिला बसिबक्स्योस्,' मैले भनेँ ।
